Μαθαίνοντας πως να μαθαίνεις

''Επικεντρώσου στη διαδικασία κι όχι στο αποτέλεσμα.''

Αυτό είναι το τελευταίο μήνυμα που μας δίνει η Barbara Oakley, μία εκ των διδασκόντων του μαθήματος που φέρει τον τίτλο ''Learning how to learn'', το οποίο είναι ένα διαδικτυακό μάθημα (MOOC) όπου διατίθεται στην πλατφόρμα του Coursera. 

Είχα την τύχη να παρακολουθήσω πριν από δύο χρόνια το μάθημα αυτό και με βοήθησε να καταλάβω σε μεγαλύτερο βαθμό πως λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος κατά την διαδικασία της μάθησης. Έτσι είχα την ευκαιρία να δουλέψω διαφορετικά σε κάποια από τα μαθήματα της σχολής μου και όπως είναι φυσικό για τον ρέμπελο, δεν το έκανα. Δεν το έκανα γιατί δεν το πήρα τόσο στα σοβαρά ώστε να μελετήσω τις σημειώσεις που κράτησα από αυτό το MOOC κι έτσι δεν μπόρεσα να αφομοιώσω αυτές τις τόσο σημαντικές πληροφορίες-κλειδιά.

Κατά καιρούς, ωστόσο, τις ξαναδιαβάζω για να τα φρεσκάρω κι ευελπιστώ να τα θυμάμαι καλύτερα ώστε να βοηθηθώ. Όμως, οι σημειώσεις δε βοηθάνε όσο θα ήθελα κι έτσι είχα την φαεινή ιδέα να τα γράψω εδώ, παρουσιάζοντάς τα όσο καλύτερα μπορώ, να βοηθήσω έτσι κι εμένα αλλά κι εσάς, μ'ένα σμπάρο δυο τρυγόνια.

Ας δούμε όμως σε τι αφορά αυτό το μάθημα.

Ουσία και Στόχος

Στο μάθημα αυτό εξηγείται με έναν πολύ όμορφο και παιδαγωγικό τρόπο πως λειτουργεί ο εγκέφαλός μας όταν μαθαίνουμε. Συνδυάζοντας γνώσεις από την νευρολογία και την ψυχολογία γίνεται μια προσπάθεια ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα πως λειτουργούμε, να δούμε που κάνουμε λάθη και πως μπορούμε να τα αποφύγουμε ώστε να αφομοιώνουμε ευκολότερα κάθε είδους γνώσεις.

Δομή 

Το μάθημα χωρίζεται σε τέσσερις ενότητες-εβδομάδες: η πρώτη μας εισάγει στην έννοια της μάθησης, η δεύτερη και η τρίτη αφορούν τον τρόπο που δημιουργεί ο εγκέφαλος τα λεγόμενα νευρικά πρότυπα, την περίπτωση της αναβλητικότητας και τη φύση της μνήμης ενώ κατά την τελευταία μας παρουσιάζεται ο τρόπος που μπορούμε να αναγεννήσουμε τη μάθησή μας και να ξεκλειδώσουμε το δυναμικό μας.

Ας ξεκινήσουμε λοιπόν!

Ενότητα 1η

Η μάθηση αφορά τη διαδικασία απόκτησης πνευματικού υλικού. Ο άνθρωπος υπό μία έννοια είναι καταδικασμένος στο να μαθαίνει όσο ζει, καθώς σε καθημερινή βάση δέχεται από το εξωτερικό του περιβάλλον ερεθίσματα τα οποία του δίνουν τη δυνατότητα να γνωρίσει τον άγνωστο κόσμο, ο οποίος με αυτόν τον τρόπο του γίνεται γνωστός. Έτσι, αφού φιλτράρει τα δεδομένα μετουσιώνοντάς τα σε πληροφορίες, αποκτά γνώσεις οι οποίες τον βοηθούν στο να αναπτύξει δεξιότητες και να δημιουργήσει αξίες, επηρεάζοντας έτσι τη συμπεριφορά του.

Γι'αυτό λέμε πως, ο πνευματικός άνθρωπος τον οποίο θεωρούμε εξελιγμένο ζει όταν μαθαίνει, επειδή μαθαίνει όταν ζει. Είναι ένας εύλογος ενάρετος κύκλος που κάνει το πνεύμα να αναδύεται. Κάπως έτσι μας δίνεται η ευκαιρία να κατανοήσουμε γιατί πολλοί άνθρωποι δυσανασχετούν όταν μπαίνει η ζωή τους σε ρουτίνα. Όταν η ζωή μπαίνει σε κουτάκια δεν μπορεί να είναι πολύ όμορφη γιατί της λείπουν πράγματα. Κι αυτό είναι βαθιά μέσα μας χαραγμένο. Γι'αυτό επιζητούμε την αλλαγή. Είμαστε όντα από τη φύση μας προγραμματισμένα ώστε να αντιμετωπίζουμε την αλλαγή και να προσαρμοζόμαστε σε αυτήν. Γι'αυτό υπάρχουν τάσεις φυγής και ξεσπάσματα, βασιζόμενα στην χρόνια μελαγχολία και τα ήπια στάδια κατάθλιψης της σημερινής κοινωνίας.

Όμως, όλα αυτά είναι λόγια δικά μου, τείνω να βγω εκτός θέματος και πάλι. Ας δούμε τι μας λέει η Barbara.

~Τρόποι Σκέψης

Σύμφωνα με τη διδάσκουσα, υπάρχουν δύο ειδών τρόποι σκέψης: ο εστιασμένος (focused) και ο διάχυτος (diffused).

   -Εστιασμένος: όταν συγκεντρώνομαι σε κάτι (συνηθισμένος τρόπος) - π.χ. αριθμητικοί υπολογισμοί

   -Διάχυτος: όταν σκέφτομαι πιο ελεύθερα/χαλαρά (διαφορετικός τρόπος) - π.χ. νέες ιδέες

*Χρησιμοποιούμε μόνο τον ένα κάθε φορά.

Η χρησιμοποίησή τους καθημερινά μας βοηθά να μαθαίνουμε ευκολότερα με τους παρακάτω τρόπους:

   -Λίγη δουλίτσα κάθε μέρα
   -Χρήση μεταφορών
   -Εναλλαγή μεταξύ των δύο τρόπων

~Αναβλητικότητα, Μνήμη και Ύπνος

Ένα εμπόδιο που στέκεται μπροστά στους περισσότερους αν όχι σε όλους είναι η αναβλητικότητα. Για να την αποφύγουμε υπάρχουν διάφορες τεχνικές εκ των οποίων η σημαντικότερη είναι αυτή που αποκαλείται Pomodoro.

Σύμφωνα με την τεχνική αυτή, εφόσον έχεις δει τι έχεις να κάνεις, θέτεις σε ένα χρονόμετρο αντίστροφη μέτρηση για 25 λεπτά δουλεύοντας χωρίς να αποσυντονίζεσαι και στο τέλος κάνεις ένα μικρό διάλειμμα 5 λεπτών δίνοντας στον εαυτό σου μια μικρή ανταμοιβή όπως για παράδειγμα το άκουσμα ενός τραγουδιού που σου αρέσει ή μια καραμέλα. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται.

Έτσι αρχίζεις να μαθαίνεις στον εαυτό σου μια νέα συνήθεια και σιγά σιγά καταπολεμάς το πρόβλημα της αναβλητικότητας.

Γενικά, αναφέρει πως μέσω της συχνής πρακτικής εξάσκησης μπορεί να επιτευχθεί κάτι σταθερό και μόνιμο. Αυτό συμβαίνει γιατί χτίζονται στον εγκέφαλό μας τα λεγόμενα νευρικά πρότυπα τα οποία ενισχύουν τη μάθηση. Ειδικότερα, σε αφηρημένες ιδέες όπως στους τομείς της φιλοσοφίας, των μαθηματικών, της φυσικής κ.ά. είναι καίριας σημασίας η ανάπτυξη αυτών των προτύπων με το σωστό τρόπο.


                                                   

                            Λίγη δουλίτσα κάθε μέρα.                                        Όλα μαζί στο τέλος.


Όσον αφορά τη μνήμη μας, δύο σχετικοί τύποι από ένα μεγαλύτερο σύνολο είναι αυτοί της βραχυπρόθεσμης και της μακροπρόθεσμης μνήμης.

   -Στη βραχυπρόθεσμη η συνείδησή μας κρατά συνήθως 4 αντικείμενα/κομμάτια πληροφοριών (π.χ.ένα μικρό σύνολο μνημονικών πληροφοριών, ας πούμε τους στίχους από ένα μουσικό κομμάτι.)

   -Η μακροπρόθεσμη μνήμη μας στην ουσία αποτελεί την ''αποθήκη'' των πολλών πληροφοριών.

*Μέσω της επανάληψης μεταφέρουμε τις πληροφορίες από τη βραχυπρόθεσμη στη μακροπρόθεσμη μνήμη.

Μια τεχνική για να καταφέρουμε αυτή τη μεταφορά είναι η παρακάτω: έστω πως θέλουμε να μάθουμε ένα κεφάλαιο ενός βιβλίου αρκετά καλά. Αντί να το διαβάσουμε 2-3 ή και 4 φορές μέσα σε μια μέρα πιστεύοντας πως το μάθαμε αρκετά καλά και κάνοντας ό,τι καλύτερο μπορούσαμε, θα ήταν καλύτερο να το μελετήσουμε στη διάρκεια μιας εβδομάδας. 

Για παράδειγμα κάπως έτσι: 

   -Δευτέρα: πρώτη αναγνωριστική ανάγνωση

   -Τρίτη: δεύτερη πιο προσεγμένη ανάγνωση

   -Τετάρτη: τρίτη συγκεντρωμένη όσο το δυνατόν περισσότερο ανάγνωση

   -Παρασκευή: τέταρτη ανάγνωση που θα στοχεύει στο να καλυφθεί κάτι που τυχόν παρερμηνεύθηκε 

   -Κυριακή: πέμπτη ανάγνωση επανάληψης

Κάτι στο οποίο οι περισσότεροι από εμάς δε δίνουμε τη δέουσα σημασία κυρίως λόγω άγνοιας και το οποίο είναι ιδιαίτερα σημαντικό είναι ο ύπνος. Ο ύπνος μας βοηθάει να είμαστε πιο υγιείς στο σώμα και στο νου. Κατά τη διάρκεια του ύπνου ο εγκέφαλός μας επανεξετάζει τα όσα προσπαθούμε να μάθουμε κι έτσι καθίσταται ένας από τους σημαντικότερους φορείς.

Ο δεύτερος διδάσκων του μαθήματος αυτού λέγεται Terry Sejnowski. 

Ο κύριος αυτός μας αναφέρει τα παρακάτω τα οποία και θεωρεί ιδιαίτερα χρήσιμα:

   -Μάθηση μέσα από τη δοκιμή.

   -Μάθηση μέσω της ώσμωσης από τους ειδικούς.

   -Η γυμναστική βοηθά τον αριθμό των νέων νευρών τα οποία γεννιούνται να αυξηθεί.

   -Ενεργητική π.χ. μέσω συζητήσεως, μάθηση σε αντίθεση με την παθητική.

   -Ανοιχτό κι όχι κλειστό περιβάλλον.

   -Καλοί συνεργάτες.

   -Δημιουργικό περιβάλλον καθώς μας βοηθά να είμαστε δημιουργικοί.

   -Να μην τα παρατάμε.

   -Τεστάκια: όταν δε μπορούμε να λύσουμε κάτι, απλά συνεχίζουμε παρακάτω, η απάντηση μπορεί να μας έρθει στο νου σε λίγο.

   -Η επιτυχία στη ζωή μπορεί να έρθει μέσω του πάθους και της επιμονής. Το να είμαστε έξυπνοι απλά δε θα μας κάνεις επιτυχείς στα σίγουρα.

   -Θα πρέπει να δούμε με διαφορετική ματιά και προοπτική τον κόσμο γύρω μας κι έτσι θα ανακαλύψουμε νέα πράγματα.

Αυτά παρουσιάστηκαν την πρώτη εβδομάδα και τα σημαντικότερα συνοψίζονται στην περίληψη αυτή: 

   -Είναι καλό εφόσον κολλήσαμε κάπου σε κάποιο πρόβλημα (εστιασμένη σκέψη) να ηρεμήσουμε, να χαλαρώσουμε και να πάρουμε το χρόνο μας, η λύση μπορεί να μας έρθει (διάχυτη σκέψη).

   -Η γυμναστική βοηθάει τη μνήμη και τη μάθηση!

Ενότητα 2η

Στην ενότητα αυτή θα δούμε τι είναι τα νευρικά πρότυπα, πως δημιουργούνται και πως πολλές φορές πέφτουμε θύματα του ίδιου μας του εαυτού νομίζοντας πως έχουμε μάθει κάτι ενώ δεν το κάναμε. Επίσης, θα δούμε πόσο σημαντικό είναι να έχουμε δει την ''μεγάλη εικόνα'' αυτού που προσπαθούμε να μάθουμε, τι είναι αυτό που μας παρακινεί, την αξία της απόκτησης γνώσεων και μερικά προβλήματα που στέκονται ως εμπόδια στο δρόμο μας.

~Χτίσιμο νευρικών προτύπων

Γενικά, τα νευρικά πρότυπα είναι πακέτα πληροφοριών στα οποία ο εγκέφαλός μας έχει εύκολη πρόσβαση και το χτίσιμο αυτών των προτύπων αφορά στη σύνδεση διάφορων προτύπων πληροφοριών.

Οι ειδικοί απεικονίζουν τη συνείδησή μας κατά τη διάρκεια της συγκέντρωσης ως ένα χταπόδι το οποίο με τα πλοκάμια του κρατά 4 αντικείμενα της βραχυπρόθεσμης μνήμης. Αυτή η κατάσταση αφορά την εστιασμένη σκέψη κι όχι τη διάχυτη. Το άγχος, ο φόβος κι ο θυμός κάνουν αυτό το χταπόδι να χάνει την ικανότητά του να συγκρατεί αυτά τα 4 αντικείμενα. Γι'αυτό οι περισσότεροι από εμάς όταν βρεθούμε σε μια από αυτές τις καταστάσεις τα χάνουμε.

Τα νευρικά πρότυπα μεγαλώνουν όσο τα δουλεύουμε. Η πρακτική εξάσκηση και η επανάληψη είναι σημεία κλειδιά για να γίνει κανείς master στο αντικείμενο που μαθαίνει. Αλλά το σημαντικότερο όλων είναι να έχει πιάσει κάποιος τη βασική ιδέα, δηλαδή, να έχει κατανοήσει τα νευρικά πρότυπα.

Για να δημιουργήσουμε νευρικά πρότυπα ξεκινάμε από τα πιο απλά και κινούμαστε στα πιο σύνθετα. Ένα παράδειγμα είναι η γλώσσα. Για να μάθουμε την οποιαδήποτε γλώσσα, καλό θα είναι να ξεκινήσουμε από τα πιο απλά πράγματα όπως το αλφάβητο, κάποιες σημαντικές λέξεις και φράσεις και να περάσουμε στα πιο σύνθετα. Όλα αυτά είναι νευρικά πρότυπα και τα καλύτερα από αυτά είναι τα πρότυπα που δε χρειάζεται να επικαλούμαστε συνειδητά.

*Όταν ξαναλύνουμε κάτι (στην αρχή) μας βοηθά να καταλάβουμε γιατί κάποιος ακολούθησε τα σωστά βήματα.

Συνεπώς, εστιαζόμαστε σε αυτό που θέλουμε να μάθουμε προσπαθώντας παράλληλα να κατανοήσουμε τη βασική ιδέα. Το γενικό πλαίσιο, όχι μόνο πως να χρησιμοποιήσουμε κάτι αλλά πότε πρέπει και που.

*Πρέπει να ασχοληθεί κανείς μόνος του για να μάθει πραγματικά κάτι. Για παράδειγμα, να επιλύσει ένα μαθηματικό πρόβλημα αφού έχει δει την λύση, αυτό τον βοηθά.

Εν τούτοις, καμιά φορά ενίοτε πιστεύουμε πως μάθαμε κάτι ενώ αυτό δε συνέβη. Για παράδειγμα έχουμε διαβάσει μια μέρα πριν την εξέταση και τα θυμόμαστε όλα μέχρι τη στιγμή της εξέτασης, μετά την εξέταση όμως ξεχνάμε τα περισσότερα αν όχι όλα.

Για να μαθαίνουμε καλύτερα μπορούμε να κάνουμε τα εξής:

   -Να ξανακαλέσουμε κάτι στη μνήμη μας, κάτι που μόλις διαβάσαμε, ενώ κοιτάμε αλλού (καλύτερη μέθοδος σύμφωνα με έρευνες). Ο χρόνος θα είναι πιο αποτελεσματικός. Το να ξαναδιαβάζει κάποιος κάτι είναι καλό μόνο στην περίπτωση των διαδοχικών επαναλήψεων μέσα σε μια εβδομάδα, όχι σε μια μέρα. Επίσης, η υπογράμμιση θα πρέπει να γίνεται προσεχτικά και στο ελάχιστο, ενώ λέξεις/φράσεις και σημειώσεις στο περιθώριο είναι σημαντικότατες καθώς συνθέτουν ιδέες.

   -Να τεστάρουμε τον εαυτό μας αν έχουμε πιάσει την ιδέα.

   -Να εκμεταλλευόμαστε την αξία του να κάνουμε λάθη. Μας βοηθάνε να κλείσουμε κενά και να αντιληφθούμε τη ροή.

*Συμβουλή: το να ξανακαλέσουμε κάτι στη μνήμη μας σε διαφορετικό περιβάλλον από αυτό στο οποίο μελετάμε ενισχύει την κατανόηση.

~Βλέποντας την Μεγάλη Εικόνα

Η μάθηση γίνεται πιο εύκολη όταν το αντικείμενο που μαθαίνουμε μας είναι ενδιαφέρον. Γενικότερα, η μάθηση μπορεί να γίνει παιχνίδι όταν ασχολούμαστε με κάτι που αγαπάμε.

Πολλά πράγματα μας συμβαίνουν ωστόσο κατά τη διαδικασία της μάθησης και μερικά από αυτά αφορούν τη βιοχημεία μας. Πιο συγκεκριμένα, τα νευρικά μας πρότυπα επηρεάζονται άμεσα από τους λεγόμενους νευροδιαβιβαστές οι οποίοι είναι χημικές ουσίες όπως η ακετυλοχολίνη,η ντοπαμίνη και η σεροτονίνη.

   -Η ακετυλοχολίνη σχετίζεται με την εστιασμένη σκέψη και τις νέες πληροφορίες που αποθηκεύονται στην μακροπρόθεσμη μνήμη.

   -Η ντοπαμίνη σχετίζεται με το κίνητρο, το ασυνείδητο και τις ανταμοιβές στη μάθηση. Για παράδειγμα, ντοπαμίνη εκρήγνυται όταν παίρνουμε απροσδόκητες ανταμοιβές. Έχει σημαντική επίδραση στη μάθηση και φαίνεται να επηρεάζει τον τρόπο που αποφασίζουμε. Η απώλειά της οδηγεί στο να καταρρίπτονται τα κίνητρα, αφού χάνεται το ενδιαφέρον σε πάρα πολλά πράγματα που κάποτε μας έδιναν ευχαρίστηση. Η μεγαλύτερη απώλειά της μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε Parkinson.
Ενώ, αν δεν έχουμε καθόλου από αυτήν, μπορούμε να βρεθούμε στην κατάσταση της κατατόνιας, δηλαδή, μια κατάσταση πλήρους αδράνειας.

   -Η σεροτονίνη σχετίζεται με την κοινωνική ζωή. Τα αρσενικά που βρίσκονται στην κορυφή της πυραμίδας τους διαθέτουν την περισσότερη από αυτήν. Ενώ, οι ριψοκίνδυνες συμπεριφορές συνδέονται με χαμηλά ποσοστά σεροτονίνης. Για παράδειγμα, οι κατάδικοι των κακουργημάτων έχουν πάρα πολύ λίγη από αυτήν.

Θα πρέπει να έχουμε στο νου μας ότι τα συναισθήματα που έχουμε σχετίζονται με τη μάθηση. Για παράδειγμα, επηρεάζουν την αντίληψη και την προσοχή μας, άρα έχουν αντίκτυπο στη μάθηση και τη μνήμη.

Κάτι άλλο που είναι εξίσου σημαντικό είναι η λεγόμενη αμυγδαλή η οποία βρίσκεται κι αυτή στον εγκέφαλο. Είναι ένα κεντρικό σύστημα στο οποίο η γνωστική λειτουργία και τα συναισθήματα ολοκληρώνονται αποτελεσματικά. Ενώ αξίζει να αναφερθεί και ο ιππόκαμπος του εγκεφάλου ο οποίος σχετίζεται με τη μεταφορά πληροφοριών από τη βραχυπρόθεσμη στη μακροπρόθεσμη μνήμη.

Μια χαρούμενη αμυγδαλή κάνει τον μαθητή πιο αποτελεσματικό.

Το ωραίο με τα νευρικά πρότυπα είναι το γεγονός ότι μας βοηθάνε σε διάφορους τομείς και όχι μόνο σε έναν. Για παράδειγμα, νευρικά πρότυπα σχετικά με την επιστήμη των μαθηματικών μπορούν να μας βοηθήσουν και σε άλλους τομείς. Ουσιαστικά εφαρμόζουμε κάτι που μάθαμε, και από την θεωρία περνάμε στην πράξη.

Για την επίλυση προβλημάτων υπάρχουν δύο τρόποι:

   -Ο ακολουθητικός, όταν από το ένα βήμα πάμε στο άλλο με λογική ακολουθία (εστιασμένος)
   -Η ολιστική διαίσθηση (δημιουργική διάχυτη σκέψη - διαφορετικές εστιασμένες σκέψεις)

*Τα πιο δύσκολα προβλήματα επιλύονται με το 2ο τρόπο.

Η  κ.Barbara μας λέει να έχουμε στο νου μας τον νόμο του serendipity. Είναι ένας νόμος ο οποίος λέει πως κάνοντας κάτι μπορεί να συμβεί και κάτι άλλο (θετικό) με τυχαίο τρόπο. Γι'αυτό η θεά τύχη ευνοεί αυτούς που προσπαθούν.

Μερικά από τα εμπόδια που ενδεχομένως μπορούν να μπουν στο δρόμο προς την μάθηση είναι τα ακόλουθα:

   -Overlearning: όταν κάποιος συνεχίζει να μελετά κάτι το οποίο ήδη έχει μάθει. (Άξιο χρήσης όταν έχει να κάνει με θέματα όπως οι δημόσιες ομιλίες.) Μπορεί να οδηγήσει σε σπατάλη του χρόνου μελέτης.

   -Einstellung: ουσιαστικά πρόκειται για ένα σύνολο σκέψεων ή και μόνο μια σκέψη η οποία μας εμποδίζει να βρούμε καλύτερη λύση σε ένα πρόβλημα, στέκεται δηλαδή μπροστά μας ως εμπόδιο.

*Μερικές φορές θα πρέπει να ξεμάθουμε κάτι που ξέρουμε για να μάθουμε κάτι νέο. Δε θα πρέπει να πέφτουμε στο λάθος του να θέλουμε να μπούμε στα βαθιά χωρίς να έχουμε μάθει κολύμπι. Είναι πολύ σημαντικό και στη μάθηση αλλά και στη ζωή μας να μπορούμε να βρούμε πραγματικές λύσεις.

Από την άλλη μπορούν να προκύψουν και ευκολίες:

   -Deliberate practice: η σκόπιμη ενασχόληση κατά την αρχή του πιο δύσκολου θέματος. (Είναι η διαφορά του καλού και του άριστου μαθητή, οι πιο πολλοί στοχεύουμε πρώτα στα εύκολα κι αυτό φαίνεται να είναι λάθος.)

   -Interleaving: όταν έχουμε τη βασική ιδέα σε ένα αντικείμενο μελέτης καλό θα είναι να δοκιμάζουμε να λύσουμε προβλήματα και σε άλλους τομείς.

*Θα πρέπει να προσέξουμε και να μάθουμε όχι μόνο πως να χρησιμοποιούμε κάτι αλλά επίσης πότε και που πρέπει. Έτσι χτίζεται η δημιουργικότητα. Καλό είναι, επίσης, να αφήνουμε για λίγο την πράξη και την επανάληψη και να σκεφτόμαστε πιο ανεξάρτητα.

Μόλις τελειώσαμε και τη δεύτερη ενότητα, δείτε μια ωραία εικόνα... :)

Οι επόμενες δύο ενότητες, έρχονται.... προσεχώς!

Η Ιθάκη μου

Στο βιντεάκι που ακολουθεί, το οποίο είναι ένα από τα ωραιότερα που μας προσφέρει το TEDx, μας μιλάει ένας πολυταξιδεμένος άνθρωπος, ο Γιάννης Καλογεράκης για το τι του δίδαξε η Ιθάκη του ή διαφορετικά η μέχρι τώρα ζωή του.

Το μήνυμα που θέλει να μας περάσει μέσα από παραδείγματα κι έξυπνες τοποθετήσεις ουσιαστικά αφορά στο να αδράξουμε τη μέρα, το οποίο είναι γνωστό στα λατινικά ως ''carpe diem''. Μας λέει δηλαδή, ''κάντε σήμερα ό,τι είναι να κάνετε'', ''ζήστε τη στιγμή'' είτε είναι καλή είτε κακή, γιατί αυτό πάει να πει ζωή. Κανείς δε μπορεί να ζήσει ευτυχισμένος περιμένοντας να βρεθεί σε αυτή την κατάσταση στο μέλλον. Άλλωστε, αυτό που ζούμε αν το δούμε διαφορετικά είναι η ευτυχία.

Μας γνωστοποιεί σε όσους δεν το ξέρουν πως στη ζωή επιβιώνουν οι ευπροσάρμοστοι άνθρωποι. Μας θυμίζει μετά των άλλων πως τίποτα δεν είναι δεδομένο, για παράδειγμα την αγάπη πρέπει να την κερδίζουμε την κάθε μέρα!

Προσπαθεί να αλλάξει κάποιες ιδέες μας όπως για παράδειγμα την ιδέα που θέλει να ταυτίζει το χρόνο με το χρήμα. Ο κ.Καλογεράκης έρχεται και μας λέει πως ο χρόνος δεν είναι χρήμα αλλά η ίδια η ζωή, και πως όποιος λέει πως δεν έχει χρόνο ουσιαστικά δεν τα πάει καλά με την οργάνωση, και τις προτεραιότητες που θέτει θα συμπλήρωνα εγώ.

Μας καλεί να μην υποσχόμαστε, να μην απαντάμε και να μην αποφασίζουμε όταν είμαστε χαρούμενοι, θυμωμένοι και λυπημένοι αντίστοιχα.

Αναφέρεται επίσης στον Ken Robinson και το βιβλίο του The Element. Σύμφωνα με τον Ken ο καθένας θα πρέπει να ψάξει να βρει την κλίση του, να δει αν παθιάζεται με αυτήν αλλά και τι στάση κρατά απέναντί της, έπειτα οι ευκαιρίες μπορούν να αξιοποιηθούν.

Έτσι αν το ''έχεις'' σε κάτι, αν αγαπάς να ασχολείσαι με αυτό κι αν το θέλεις αρκετά, τότε έχεις το υπόβαθρο να ασχοληθείς σοβαρά και καλό θα είναι να ψάξεις για ευκαιρίες.

Μεταξύ άλλων αναφέρει πως το μυστικό της επιτυχίας (λογικά στον επαγγελματικό κυρίως χώρο) αφορά στο να κάνεις τον εαυτό σου γνωστό στους άλλους, εννοείται με προσεγμένο τρόπο κι αναδεικνύοντας τα θετικά σου στοιχεία.

Περνάει το σοβαρότατο μήνυμα της αγάπης. Μας λέει πως πρέπει να βοηθάμε τους άλλους, πως κάθε ευκαιρία για εθελοντισμό θα πρέπει να την εκμεταλλευόμαστε.

Επικαλείται τον Αριστοτέλη ο οποίος μέσω των Ηθικών Νικομαχειών μας κληροδοτεί το τρίπτυχο Ήθος, Πάθος και Λόγος. Ένα τρίπτυχο που αξίζει μόνο όταν πηγαίνει μαζί.

Επίσης, επικαλείται τον Νίκο Καζαντζάκη και το το έργο του Ασκητική. Από εκεί μέσα διαλέγει τα χρέη που έχουμε ως άνθρωποι.Το πρώτο χρέος απέναντι στη ράτσα, να νιώσουμε μέσα μας όλους μας τους προγόνους. Το δεύτερο που είναι να φωτίσουμε την ορμή τους, να συνεχίσουμε το έργο τους. Και το τρίτο το οποίο αφορά στο να παραδώσουμε στα παιδιά μας την εντολή να μας ξεπεράσουν, κάτι που ξεχάσαμε πλέον καθώς φαίνεται.

Δικαιολογεί τους φόβους μας και μας λέει πως για να τους ξεπεράσουμε θα πρέπει να έχουμε πίστη!

Μας προτρέπει να βρούμε κάτι και να παλέψουμε γι'αυτό στη ζωή μας. Και στην ερώτηση για το τι χρειαζόμαστε για ένα καλύτερο μέλλον; Απαντάει αποκτήστε εμπειρίες! Μάθετε να δουλεύετε ομαδικά κι αναρωτηθείτε για το πως και το γιατί!

Τέλος, μας συμβουλεύει να εκμεταλλευτούμε τα ''ταξίδια'' των άλλων ώστε να φέρουμε ένα καλύτερο μέλλον. Να ζήσουμε σαν να μην υπάρχει τέλος ή αλλιώς ο θάνατος, και να μην ξεχνάμε πως τα καλύτερα δεν έρχονται από μόνα τους, αλλά τα φέρνουμε εμείς...

Θεία Κοινωνία

Είναι φορές που νιώθω σαν ηφαίστειο έτοιμο να εκραγεί. Θέλω να σπάσω τα δεσμά μου και να φωνάξω κάτι τι. Τι όμως να πω, που να βρω τις λέξεις; Αυτός ο συρφετός των σκέψεων μοιάζει με ελαφρύ κόμπο στο ύψος του λαιμού μου. Ξεκίνησα για άλλη μια φορά, με αφορμή αυτά που βίωσα το τελευταίο διάστημα, να κάνω μια βόλτα μέσα στο μυαλό μου. Να ψαρέψω πράγματα απ'τη μυστική μου λίμνη, να τα συνδυάσω μεταξύ τους κι έτσι να βρω κι άλλες αλήθειες με σκοπό να με καθοδηγήσουν.

Αλήθεια, μπορεί ο ανθρώπινος νους να χωρέσει την ιδέα του θανάτου, του μη υπαρκτού; Πως στο καλό να το νιώσουμε βαθιά μέσα μας αυτό; Οι περισσότεροι από εμάς, συμπεριφερόμαστε σαν να πρόκειται να ζήσουμε για πάντα. Αν είχαμε πλήρη συνείδηση της περατότητας του βίου μας, θα επιδιώκαμε να ζούμε περισσότερο. Οι πιο πολλοί, απλά υπάρχουν. Μπορεί να ακούγεται μηδενιστικό, μα σκεφτείτε, κινούμαστε ελπίζοντας πως στις επόμενες μέρες θα ζήσουμε, σήμερα απλά υπάρχουμε.

Άρχισα να το φοβάμαι το γράψιμο, είναι ένα είδος όπλου όπου η δύναμή του μπορεί εύκολα να παρασύρει τους ανθρώπους σε άγνωστα μέρη. Όπως και να'χει, προσπαθώ να ζω πέρα απ'το να υπάρχω απλά.

Δεν είναι θέμα ηθικολογίας. Άλλωστε ποιος μπορεί να ορίσει την ηθική σε απόλυτο βαθμό. Θα έλεγα πως τα πάντα είναι σχετικά, μα αυτή η διατύπωση είναι απόλυτη κι άρα αντιφατική. Είναι που όμως βλέπω μέσα μου και μέσα από εμένα βλέπω κι εσάς. Μας βλέπω με τα μάτια της σκέψης, προσπαθώντας να γίνω πιο διορατικός μήπως καταφέρω και βγάλω νόημα με την τραγική μας φύση. Είμαστε τόσες εικόνες, όσες και οι φορές που βλέπουμε εσώτερα. Σε συνεχές πλαίσιο μοιάζουμε με ταινία όπου οι απανωτές εικόνες έρχονται μια μια κι αλλάζουν λίγο λίγο το σκηνικό της ιστορίας μας.

Καλοί μου άνθρωποι, είμαστε τα πάντα και γεννηθήκαμε απ'το τίποτα. Είμαστε καλοί και κακοί, ειλικρινείς και ψεύτες, θύματα και θηρευτές. Είμαστε ο Θεός που πολλοί αγαπούν μα που όμως φαντάζονται φαντάσματα. Είμαστε κι ο διάβολος που πολλοί φοβούνται γιατί κατά βάθος ξέρουν πως φωλιάζει μέσα μας. Τα λόγια αυτά μπορεί να ακούγονται αιρετικά, μα δε θέλω να ιδρύσω νέες θρησκείες, να μπολιάσω κενές ψυχές. Το μόνο που θέλω, αυτό που νομίζω πως θέλω, είναι να δείξω πως απέχουμε απ'τη λύτρωσή μας. Κι απέχουμε γιατί ζούμε στο φαντασιακό, ζούμε εκτός πραγματικότητας με αποτέλεσμα απλά να υπάρχουμε.

Δομήσαμε ολόκληρες κοινωνίες. Φτιάξαμε πολιτισμούς. Ο πύργος της Βαβέλ έγινε ουρανοξύστης μα σκοτώσαμε τον άνθρωπο. Παρήκμασε κάθε τι το θεϊκό, βασιλεύει ο μικρός μας Βελζεβούλ, που δεν είναι άλλος παρά ο κακός μας εαυτός. Μα σ'αυτή τη σισύφεια ζωή, κάθε τέλος σηματοδοτεί μια νέα αρχή. Η χαρά του θανάτου κρύβεται στο σπόρο του, στο σπόρο που μέσα απ'τις στάχτες θα δώσει πνοή ζωής στο φοίνικα που κρύβουμε μέσα μας.

Σήμερα οι γυναίκες, αύριο τα παιδιά. Βλέπουμε το δέντρο, χάνουμε το δάσος. Να τος ο φοίνικας άνθρωπος, ανοίγει τα φτερά του! Που νομίζεις πως θα πας πουλί μου; Πέτα πέτα μα μην ξεχάσεις από που ξεκίνησες. Μια μέρα θα γυρίσεις για να χαθείς, για να λησμονηθείς. Το αμέσως επόμενο πιο βέβαιο πράγμα απ'τον θάνατό μας: τα πάντα θα γυρίσουν στο τίποτα.

Γραμμένο τον Μάρτιο του 2016.

Το μήνυμα του Λέο Μπουσκάλια

Είναι ο δρόμος της αγάπης αυτός από τον οποίο έχουμε ξεφύγει κι αισθανόμαστε έτσι πολλές φορές ζωντανοί νεκροί;

Κάτι τέτοιο ισχυρίζεται ο Λέο Μπουσκάλια. Ένας Αμερικανός με ιταλική καταγωγή. Διάβασα το βιβλίο του ''Να ζεις, ν'αγαπάς και να μαθαίνεις''. Είναι ένα βιβλίο ψυχολογίας, αυτοβοήθειας κι αυτοβελτίωσης όπως τα χαρακτηρίζουν. Ο Λέο δεν ήταν φιλόσοφος, με την αυστηρή έννοια του όρου. Ήταν ένας καθηγητής πανεπιστημίου και το αντικείμενό του ήταν η παιδαγωγική. Έχοντας διδάξει σε πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση είχε άμεση επαφή με τα παιδιά, κι έτσι του δόθηκε η ευκαιρία να αναπτύξει σε μεγάλο βαθμό κάτι που φαινόταν να έχει ήδη σαν άνθρωπος, την αμεσότητα στον λόγο του μιας και μπορούσε να μπει εύκολα στη θέση του άλλου. Λίγοι μιλούν τόσο εύκολα στον πραγματικό μας εαυτό, ή αλλιώς στην καρδιά μας, όσο αυτός ο κύριος. 

Τον άνθρωπο αυτόν τον αποκαλούσαν ''Dr. Love'' τις δεκαετίες του 80' και 90' στην τότε Αμερική, γιατί ήταν ο πρώτος που τόλμησε να διδάξει την αγάπη στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Σκεφτείτε πόσο τρελός μπορεί να είναι κάποιος για να δώσει το όνομα αγάπη στο μάθημά του στο πανεπιστήμιο. Αυτός δε θα μπορούσε να είναι άλλος από τον Μπουσκάλια. Έκανε και πολλές διαλέξεις σε όλη τη χώρα κι έτσι έγινε πολύ γνωστός. Το βιβλίο που διάβασα είναι ουσιαστικά 13 από τις σημαντικότερες ομιλίες του συγκροτημένες όλες μαζί. Υπήρξε μια περίοδος που πέντε από τα βιβλία του ήταν ταυτόχρονα στη λίστα των New York Times ως best sellers. 

Τι έλεγε όμως αυτός ο άνθρωπος; 

Αυτό που μας είπε ο τρελός αυτός είναι ουσιαστικά κάτι που λίγο πολύ όλοι ξέρουμε, κάτι που το νιώθουμε μέσα μας αλλά δεν είμαστε σίγουροι γι'αυτό κι έτσι φοβόμαστε να το βγάλουμε προς τα έξω. Μίλησε για τη δύναμη της αγάπης. Για το πως μπορεί να μας αλλάξει τη ζωή προς το καλύτερο. Δεν την όρισε γιατί έλεγε πως δε μπορούσε. Ωστόσο με την αγάπη εννοούσε την καλοσύνη, την ευγένεια, τη χαρά, την ίδια τη ζωή. Μας είπε λόγια που έχουν πει πρόσωπα όπως ο Βούδας κι ο Χριστός, αλλά με ένα πιο σύγχρονο λεξιλόγιο. Άρα δεν είπε κάτι που δεν έχει ειπωθεί. Απλά μας το σέρβιρε διαφορετικά στο πιάτο. Δεν μίλησε για το Θεό, για παράδεισο ή κόλαση, καλό και κακό. Μας είπε απλά πως μέσω της αγάπης μπορούμε να ζήσουμε μια πιο ολοκληρωμένη ζωή. Θα πρέπει ωστόσο για να αγαπήσουμε τη ζωή να αγαπήσουμε τον ίδιο μας τον εαυτό πρώτα. Πρέπει ο καθένας μας να κάνει την αυτοκριτική του, να χάσει τον εαυτό του και να τον βρει, να πονέσει αν χρειαστεί κι εν μέρη να πεθάνει για να ξαναγεννηθεί σε κάτι μοναδικό, περισσότερο ιερό και θείο. Έτσι θα είναι σε θέση ο καθένας μας να δει πέρα από εμπόδια την ομορφιά της ζωής και να τη ζήσει, χωρίς απλά να υπάρχει.

Ο άνθρωπος αυτός προσπάθησε να μας αφυπνίσει ακολουθώντας όσα μας είπε. Ζώντας δηλαδή στην πράξη τη φιλοσοφία της ζωής του. 

Προσπάθησε να πείσει τον κόσμο να μην ψάχνει για σωτήρες, γκουρού και τα συναφή. Ο καθένας είναι υπεύθυνος για τη ζωή του, πρέπει να κάνει τις επιλογές του σύμφωνα με αυτό που είναι. Δεν υπάρχει κάτι που μπορούμε να κάνουμε όλοι και να γίνουμε ίδιοι. Μοιάζουμε μα διαφέρουμε. Ο καθένας θα ακολουθήσει το δρόμο του, μα για τον Μπουσκάλια ο δρόμος της ζωής ταυτίζεται με αυτόν της αγάπης. Έχουμε μια κατεύθυνση να πάρουμε αλλά χωρίς να υπάρχει αναγκαστικά ο ίδιος προορισμός. 

Γίνε ο εαυτός σου λέει, γίνε το τέλειο πλάσμα που μπορείς να γίνεις. Είσαι μοναδικός, κανείς δε θα υπάρξει ξανά σαν εσένα. Συνειδητοποίησέ το, αποδέξου το κι έτσι θα έχεις την ευκαιρία να χαρείς τη ζωή στο έπακρο. 

Αυτά κι άλλα πολλά. Μπορείτε να βρείτε βιβλία του παντού. Μπορείτε να παρακολουθήσετε διαλέξεις του στο YouTube ή και να ψάξετε απλά στο ίντερνετ πατώντας το όνομά του.

Ήταν σίγουρα εμπορικός, αλλά κατά την ταπεινή μου άποψη δεν συγκρίνεται με συγγραφείς αυτού του είδους, που έγραψαν δηλαδή όμορφα πράγματα απλώς για να πουλήσουν. Όχι, ο άνθρωπος αυτός έζησε αυτά που έλεγε. Και το μήνυμά του έτσι ενδυναμώνεται κι άλλο. 

Μπορεί να μη συγκαταλέγεται στους φιλόσοφους, έκανε όμως κάτι πιο δύσκολο, κάτι που πολλοί φιλόσοφοι δεν έκαναν. Έζησε σύμφωνα με αυτά που δίδασκε, και ήταν ειλικρινής. Ήταν άνθρωπος. 

Πρώτη φορά συνάντησα κάτι τόσο δυνατό και μου έδωσε την ευκαιρία να καταλάβω πόσο αδύναμος συναισθηματικά είμαι. Πολλοί θα με καταλαβαίνουν ίσως. Ξέρετε το να δείχνει κανείς τα συναισθήματά του εκεί που πρέπει, δεν είναι και το ευκολότερο πράγμα στον κόσμο. Είναι εύκολο να γράφεις τη λέξη σ'αγαπώ, μα πόσο εύκολο είναι να την πεις; Να την πεις σε αυτούς που όντως αγαπάς... Πραγματικά, αν έκανα όλα όσα διάβαζα στο βιβλίο του η ζωή μου θα άλλαζε ριζικά την ίδια κιόλας στιγμή. Λογικά προς κάτι καλύτερο, με περισσότερη ένταση και χρώμα. Μα ποιος έχει τη δύναμη; 

Αξίζει να του ρίξετε μια ματιά, πολλοί μπορεί να βοηθηθείτε. Η ζωή μας μπορεί να είναι μικρή μα μπορούμε να τη ρουφήξουμε μέχρι το μεδούλι. Αυτός που έζησε τη ζωή του, λέει ο Μπουσκάλια, δε τον φοβάται το θάνατο, ή καλύτερα ακόμη κι αν τον φοβάται, δεν τρέμει μπροστά του και τον συναντά με το κεφάλι ψηλά. 

Αισθάνομαι πως ό,τι κι αν γράψω, δε φτάνει ώστε να σας δώσω να καταλάβετε πόσο απίθανος είναι ο λόγος του και το νόημα αυτού. Ελπίζω να παρακίνησα κάποιους να τον αναζητήσουν. Μόνο έτσι θα με καταλάβουν. 

The Man from Earth

Μπορεί ένας άνθρωπος να έχει επιζήσει 14.000 χρόνια; Αυτή είναι η υπόθεση που εξετάζεται σε αυτή την ταινία που σας παρουσιάζω και έχει τίτλο The man from earth. Χρειάστηκε μόνο ένα μικρό σπιτάκι, λίγοι ηθοποιοί που υποδύονται τους καθηγητές διάφορων επιστημονικών πεδίων κι ένα απογευματάκι για να στηθεί το τέλειο σκηνικό.

Είναι μια φαινομενικά απλή ταινία όπου όμως αν της δώσετε την ευκαιρία να τη δείτε, θα εντυπωσιαστείτε από την πλοκή και την εξέλιξή της. Παρακολουθώντας την σκεφτόμουν πόσο λογικά ακούγονται όλα όσα άκουγα, και έπιασα τον εαυτό μου να εύχεται να ήταν αυτή η ιστορία η πραγματικότητα του κόσμου μας.

Για να σας δώσω μια γεύση θα σας πω πως στην ιστορία εμπλέκονται: άνθρωποι των σπηλαίων, ο Βούδας, ο Ιησούς, ο Βαν Γκογκ κι άλλα πόσα κοσμοϊστορικά παλικάρια. Γίνεται ένα αναδρομικό ταξιδάκι από την εποχή των σπηλαίων εώς τις μέρες μας.

Οι ερμηνείες των ηθοποιών είναι πάρα πολύ καλές και δένουν εξαιρετικά η μια με την άλλη. Τρομερή θα έλεγα είναι αυτή του πρωταγωνιστή David Lee Smith  που τίμησε με κάθε τρόπο τον άνθρωπο που συνέλαβε την ιστορία αυτήν, τον Jerome Bixby. 

Δες την ταινία και περιμένω το σχόλιό σου!

O Μεγάλος Δικτάτορας

Οι περισσότεροι από εμάς, στο άκουσμα του ονόματος Τσάρλι Τσάπλιν, φανταζόμαστε ένα χαμογελαστό ανθρωπάκι που κάνει κάτι περίεργες κι αστείες κινήσεις. Χωρίς να βγάζει άχνα, μιας και οι περισσότερες ταινίες του προέρχονται από τον βουβό κινηματογράφο τότε που δεν υπήρχε ήχος στα βίντεο, μας έκανε να γελάμε και να σκεφτόμαστε τη ζωή, όπως στην ταινία του Μοντέρνοι καιροί. 

Ωστόσο, σε μια άλλη του ταινία με τίτλο Ο μεγάλος δικτάτορας μας δίνεται η ευκαιρία να ακούσουμε τη φωνή του και να απολαύσουμε τα λόγια του. Η ταινία είναι πολιτικού χαρακτήρα και ο πολυαγαπημένος ηθοποιός προσπαθεί να περάσει ένα μήνυμα ενότητας στον κόσμο που θα την έβλεπε. Ένα μήνυμα ανθρωπιάς, βασισμένο στην αγάπη.

Ο παραπάνω λόγος θεωρείται ως ένας από τους σημαντικότερους που έχουν ποτέ ειπωθεί. Νομίζω πως ο καθένας μας μπορεί να το αναγνωρίσει αυτό. Είναι τρομερό το γεγονός πως η ταινία αυτή ανέβηκε το 1940, κατά τη διάρκεια δηλαδή του 2ου παγκοσμίου πολέμου. Αυτό σημαίνει πως οι άνθρωποι δεν είχαν απλώς επίγνωση των δεινών που προκαλούν οι πόλεμοι, γνώριζαν επίσης πως ήταν ανώφελοι για το σύνολο της ανθρωπότητας, μιας και υπήρχαν φωνές που ακουγόντουσαν να λένε πως είμαστε ένα. Εντούτοις, ο πόλεμος τελείωσε μετά από 5 χρόνια, στις 2 Σεπτεμβρίου του 1945.

Οι άνθρωποι είμαστε ικανοί για όλα. Μπορούμε να δημιουργήσουμε την κόλαση και να ζήσουμε σε αυτή, αλλά μπορούμε να δημιουργήσουμε και τον παράδεισο. Για να γίνουν αυτά θα πρέπει να καταλάβουμε πόσο σημαντική είναι η ζωή μας και να αλλάξουμε αν χρειάζεται ρότα. Από τον καθένα μας ξεκινά η κάθε αλλαγή που θέλουμε να δούμε στον κόσμο. Αν θέλουμε έναν κόσμο ειρήνης, θα πρέπει να τον δημιουργήσουμε μέσω της αγάπης. Και για να αγαπήσουμε τον κόσμο, πρώτα θα πρέπει να αγαπήσουμε τον εαυτό μας.

Και κάπου εδώ τίθεται το φιλοσοφικό ερώτημα.

Τι πάει να πει αγάπη για εσένα;