Ο πρώτος άνθρωπος - Αλμπέρ Καμύ

Τι κι αν πέρασαν χρόνια από τον θάνατό του, τι κι αν πέρασε λίγη ώρα από την ημερομηνία των γενεθλίων του, ο χρόνος είναι ασήμαντος, ειδικά όταν πρόκειται για συγγραφείς σαν κι αυτόν. Ο Αλμπέρ Καμύ είναι από τους σημαντικότερους διανοητές του 20ου αιώνα, τουλάχιστον για μένα, και δεν ξέρω αν είναι μόδα στις μέρες μας να τον διαβάζουμε, αλλά αξίζει να διαβάζονται άνθρωποι σαν και του λόγου του, είτε είναι είτε όχι στη μόδα.

Είναι ο συγγραφέας που έχω περισσότερο ασχοληθεί μαζί του, κι όποιος ή όποια έτυχε να γνωρίσει το έργο του, με καταλαβαίνει. Έχω διαβάσει σχεδόν τα πάντα: την ''πτώση'', την ''πανούκλα'', τον ''ξένο'', τον ''μύθο του σίσυφου'', το ''καλοκαίρι'', τους ''γάμους''. Είδα σε ταινία την ''παρεξήγηση''. Άκουσα σε ακουστικό βιβλίο, από τον ιστότοπο ''isobitis'' που παρεμπιπτόντως έχει πάρα πολλά κι ωραία ακουστικά βιβλιά, το ''η εξορία και το βασίλειο''. Μου μένει ο ''επαναστατημένος άνθρωπος'' που το έχω να βρίσκεται εδώ και καιρό πάνω στο γραφείο μα επειδή είναι πολύ βαρύ, ας περιμένει...

Ωστόσο απ'όλα του τα βιβλία εγώ ξεχώρισα τον ''ευτυχισμένο θάνατο'' που με έκανε να αλλάξω άποψη για το χρήμα, την εργασία, τον τρόπο που ζούμε την ζωή και φυσικά τον θάνατο. Επίσης, το τελευταίο βιβλίο του που διάβασα, που ακούει στον τίτλο ''ο πρώτος άνθρωπος'', κι αποτελεί ουσιαστικά μυθιστορηματική αυτοβιογραφία, με έκανε να καταλάβω ακόμη καλύτερα πως διαμορφώθηκε ο άνθρωπος Καμύ, τις αρχές του και τις αξίες του, το πως και το γιατί του.

Ασχολούμενος με τον Καμύ εδώ και κάποια χρόνια έχω καταλάβει πως αν και είναι σίγουρα σημαντικό να διαβάζει κανείς πολλούς συγγραφείς, ωστόσο, είναι εξίσου σημαντικό να εμβαθύνει σε έναν ώστε να τον κατανοήσει καλύτερα και μέσα από αυτόν την εποχή που εκφράζει, τα θέματα που προσεγγίζει, τη φιλοσοφία που τον διακατείχε, την κοινωνική-πολιτική-οικονομική κατάσταση του κόσμου του, έναν εντελώς διαφορετικό από τον σημερινό μας πολιτισμό, που είναι ωστόσο ο πατέρας του δικού μας αφού μέσα του βρίσκουμε τα σπέρματα που οδήγησαν την ανθρωπότητα στο να διαμορφωθεί σε αυτό που είναι σήμερα.

Τελικά, οι άνθρωποι αν και σίγουρα διαφορετικοί, έμοιαζαν σε αρκετά πράγματα με τους σημερινούς, κι αν τότε μπόρεσαν και ξέσπασαν δυο παγκόσμιοι πόλεμοι, γιατί αυτό να μη συμβεί και σήμερα, αφού ανάπτυξη έχουμε δει μόνο σε θέματα διαβίωσης, τεχνολογίας, μεταφορών κτλ. αλλά δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο και για το πνεύμα της μάζας που ενδεχομένως να αποαναπτύχθηκε τον τελευταίο αιώνα.

Ο Καμύ δεν ήταν σημαντικός γιατί έγραφε ωραία. Δεν πήρε γι'αυτό το βραβείο νόμπελ. Ο Καμύ ήταν πολιτικά ενεργός αρθρογράφος σε περίοδο πολέμου, τότε που άλλοι συγγραφείς έκαναν παρέα με αυτούς που είχαν συμφέροντα στον πόλεμο, ή στην καλύτερη δε δημοσίευαν τίποτα, ο άνθρωπος αυτός ύψωσε το ανάστημά του ρισκάροντας να γίνει στόχος. Αυτό τον έκανε να ξεχωρίσει από τους υπόλοιπους, και ίσως γι'αυτό να αρέσει τόσο σήμερα. Επειδή, πολύ απλά, είχε τα κότσια να μιλήσει με επιχειρήματα κατά σε ό,τι συνθλίβει τον άνθρωπο, και τότε, και τώρα, και πάντα. Αυτό που λείπει από πολλούς μετέπειτα, και φυσικά εν ζωή συγγραφείς, να πούνε την αλήθεια τους μαχητικά και χωρίς περιστροφές ώστε να δώσουν στον κόσμο που διαβάζει όραμα και δύναμη δείχνοντάς του κατανόηση μπροστά σε όλα αυτά τα δύσκολα που ζει ο άνθρωπος.

Αρκετά αμπελοφιλοσόφησα και πάλι, ας μιλήσει ο ίδιος ο Καμύ και μέσα από αυτόν το πνεύμα της ανθρωπότητας.

Ακολουθούν αποσπάσματα από το βιβλίο του: Ο Πρώτος Άνθρωπος.

~ Ήθελε να είναι χαρούμενος - και ήταν κάπως μες στη ματαιοδοξία του -, κι όμως, τη στιγμή που έφευγε από την αλάνα, γυρίζοντας το κεφάλι του προς τον Μινόζ, μια μουντή θλίψη τού έσφιξε ξάφνου την καρδιά βλέποντας το ταπεινωμένο πρόσωπο του αγοριού που είχε χτυπήσει. Και τότε κατάλαβε ότι ο πόλεμος δεν είναι καλό πράγμα, αφού η νίκη είναι εξίσου πικρή με την ήττα.

~ Το δάσος ήταν γεμάτο κόσμο, έτρωγαν ο ένας πάνω στον άλλο, χόρευαν εδώ κι εκεί συνοδεία ακορντεόν ή κιθάρας, η θάλασσα πάφλαζε παραδίπλα, ποτέ δεν είχε αρκετή ζέστη για να κολυμπήσουν, είχε όμως πάντα αρκετή για να τσαλαβουτήσουν ξυπόλυτοι στα πρώτα κύματα, ενώ άλλοι απολάμβαναν τη σιέστα τους, και το φως που γλύκαινε ανεπαίσθητα έκανε τις εκτάσεις του ουρανού ακόμα πιο απέραντες, τόσο απέραντες ώστε το παιδί ένιωθε ν'ανεβαίνουν από μέσα του δάκρυα και συνάμα μια μεγάλη κραυγή χαράς κι ευγνωμοσύνης για τούτη τη θαυμαστή ζωή.

~ Και τότε κατάλαβε ότι η γιαγιά αγαπούσε σαν άντρα τον γιο της, ήταν ερωτευμένη όπως όλοι με τη χάρη και το σφρίγος του Έρνεστ, και ότι η ασυνήθιστη αδυναμία της μπροστά του ήταν τελικά κάτι το σύνηθες. Αυτό που μαλακώνει λίγο πολύ όλους μας - και με τρόπο υπέροχο - και κάνει τον κόσμο πιο υποφερτό είναι η αδυναμία μας μπρος στην ομορφιά.

~ Στην πραγματικότητα, κανείς δεν είχε μάθει ποτέ στο παιδί τι ήταν καλό και τι κακό.... Το μόνο πράγμα που έβλεπε κι ένιωθε ο Ζακ όσον αφορά την ηθική ήταν η καθημερινή ζωή μιας εργατικής οικογένειας, όπου ήταν προφανές ότι κανείς δεν είχε σκεφτεί ποτέ πως υπήρχαν κι άλλοι τρόποι, πέρα από τη σκληρή δουλειά, για να κερδίσεις τα χρήματα για τα προς το ζην.

~ Προσπάθησα να βρω μόνος μου, από την αρχή, από πολύ μικρός, τι ήταν καλό και τι κακό - αφού κανείς γύρω μου δεν μπορούσε να μου το πει. Και τώρα, που όλα μ'εγκαταλείπουν, συνειδητοποιώ ότι χρειάζομαι κάποιον για να μου δείξει το δρόμο, να μ'επικρίνει και να μ'επαινέσει, με το δικαίωμα όχι της εξουσίας, αλλά της αυθεντίας, χρειάζομαι τον πατέρα μου. Νόμιζα ότι το ήξερα, ότι ήμουν κύριος του εαυτού μου, δεν [ξέρω;] πια.

~ ....το παιδί είχε πια πεθάνει μέσα σε τούτο τον αδύνατο και γεροδεμένο έφηβο, με τα φουντωτά μαλλιά και το ευέξαπτο βλέμμα, που είχε δουλέψει όλο το καλοκαίρι για να φέρει ένα μηνιάτικο στο σπίτι, που είχε μόλις γίνει ο βασικός τερματοφύλακας της ομάδας του λυκείου και που, τρεις μέρες πριν, είχε γευτεί για πρώτη φορά, λιγωμένος από συγκίνηση, τα χείλη ενός κοριτσιού.

~ Από τα σκοτάδια μέσα του ξεπηδούσε τούτη η ακόρεστη ζέση, τούτη η τρέλα της ζωής, που πάντα έκρυβε στα τρίσβαθά του και που ακόμα και σήμερα παρέμενε αναλλοίωτη, κάνοντας απλώς πιο πικρό - ανάμεσα στην οικογένειά του, που την ξαναβρήκε, και μπροστά στις εικόνες της παιδικής του ηλικίας - το απρόσμενο τρομερό συναίσθημα ότι η εποχή της νιότης έφευγε μακριά του, όπως εκείνη η γυναίκα που είχε αγαπήσει, ω, ναι, την είχε αγαπήσει με μια αγάπη μεγάλη, με όλη του την καρδιά κι όλο του το κορμί επίσης, ναι, μαζί της ο πόθος ήταν μεγαλειώδης, και ο κόσμος, όταν τραβιόταν από μέσα της με μια μακρόσυρτη βουβή κραυγή τη στιγμή της ηδονής, βρισκόταν σε μια παθιασμένη αρμονία με τον δικό του κόσμο, και την είχε αγαπήσει για την ομορφιά και για κείνη την τρέλα για ζωή, τη γενναιόδωρη κι απελπισμένη, που ήταν η δική της και που την έκανε ν'αρνείται, ν'αρνείται ότι ο χρόνος περνάει, μολονότι το ήξερε ότι περνάει εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή, καθώς δεν ήθελε να πουν κάποια μέρα για αυτήν πως ήταν ακόμα νέα, αλλά μάλλον να παραμείνει νέα, πάντα νέα, ξεσπώντας σε λυγμούς μια μέρα που εκείνος της είπε γελώντας ότι η νιότη περνούσε και οι μέρες λιγόστευαν. ''Ω, όχι, ω, όχι'' έλεγε μες στ' αναφιλητά της, ''είμαι τόσο ερωτευμένη με τον έρωτα'', και ευφυής και ανώτερη απ'όλες τις απόψεις, ίσως ακριβώς επειδή ήταν πραγματικά ευφυής και ανώτερη, απέρριπτε τον κόσμο έτσι όπως ήταν.

*Η μετάφραση είναι από την Ρίτα Κολαΐτη, Ο πρώτος άνθρωπος, εκδ. Καστανιώτη 2017